Dünya'ya güçlü bir solar fırtına çarpması nedeniyle Avrupa ve Türkiye'nin birçok bölgesinde kuzey ışıkları görüldü. Dünya’da çok az görülebilen Kuzey Işıkları, gökyüzünü kırmızı ve yeşil ışıkla aydınlattı.
Kuzey Işıkları hem Türkiye hem de Dünyanın dört bir yanında çıplak gözle görüldü.Türkiye’de de İstanbul'da, Ordu’nun Ünye ilçesinde Van'ın Özalp ilçesinde ve Balıkesir, Marmara Adası'nda da kuzey (kutup) ışıkları görüldü.Bu nadir anlar fotoğraflara yansıdı.
The Guardian'a göre bu tür ışıklar, genellikle en çok, aurora australis olarak adlandırılan, Dünya'nın manyetik kuzey ve güney kutuplarının yakınında görülüyor. Güneş rüzgarı olarak bilinen güneşten gelen parçacıkların etkileşiminden oluşuyor. Ayrıca milyonlarca mil yol alabilen bu parçacıklar Dünya’nın genellikle kutup bölgelerinde ortaya çıkıyor.
Bunun yanı sıra Kuzey Işıkları, çarptığı gaz molekülü ve atmosferine bağlı olarak, ışığın farklı dalga boylarında farklı miktarlarda enerji açığa çıkmakta. Oksijen yeşil ışık üretirken, gökyüzünün kırmızı renkte parlamasına neden oluyor.
Türkiye’den Kuzey Işıkları Görüntüleri
İstanbul
Fotoğraf: Doğukan Canlı
Balıkesir
Tekirdağ
Van
Fotoğraf: İrfan Üstün
1999 Marmara Depremi ve Belirtileri
Osaka Üniversitesi Yer ve Uzay Bilimleri Öğretim Üyesi Prof. Dr. Motoji İkeya ile Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ülkü Ulusoy`un, deprem tanıkları arasında gerçekleştirdiği anket sonucu, 450 tanıktan deprem öncesi belirtilere ilişkin 1026 sıra dışı olay derlendi.
Prof. Dr. İkeya ile Doç. Dr. Ulusoy`un, ``Deprem Habercisi Olaylar ve Bilimsel Yorumlar`` adını taşıyan ve Türkiye`de bu alandakiilk çalışmayı oluşturan araştırma, Kültür Bakanlığı tarafından yayımlandı.
Japon ve Türk bilimadamının ortak çalışmasında, 17 Ağustos Marmara depreminin ilk işaretlerinin, "günler hatta haftalar öncesinde hayvanlarda, gökyüzünde, denizde ve bitkilerde görülen sıra dışı olaylarda gözlendiği" belirtildi.
Buna göre, sıra dışı olayların yüzde 50`si hayvan davranışlarında, yüzde 32`si gökyüzü ve hava durumunda, yüzde 10`u deniz ve karada, yüzde 7`si elektrikli cihazlarda, yüzde 2`si ise bitkilerde görüldü.
Deprem öncesi insanlarda yaygın olarak 'bulantı, baş dönmesi, sıkıntı' görülmüş, martılar 'bebek gibi çığlık' atmış, karıncalar evleri istila etmiş, deniz suyu sıcaklığı artmış ve gökyüzünde flaş ışımaları görülmüş.
Araştırmaya göre, 7.4 büyüklüğündeki Marmara depremi öncesinde insanlarda, mide bulantısı, ishal, baş dönmesi, sinir bozukluğu ve sıkıntı yaygın olarak görüldü. Deprem öncesi insanlarda görülen diğer sıra dışı belirtiler de şöyle:
Kalp rahatsızlığı, beyinde ve parmaklardan dirseklere doğru akanelektrik akımı hissi, bitkinlik, kusma, aşırı duygusallık ve histeri, hamile kadınların bebeklerinde hareketlenme, yüksek tansiyon, baş ve beyinde ağrı, diz ağrısı, nedensiz esneme göz seğirmesi, gece nedensiz yere aniden uyanma, uyumama sorunu, aşırı derecede uyuma isteği, iştahsızlık, genizde yanma ve yırtılma hissi, burun kanaması ve üşüme hissi.
Deprem tanıklarının anlattıklarına göre, sıra dışı olayların büyük çoğunluğu, köpeklerin davranışlarında gözlendi. Bunlar arasında, ``dayanılmaz biçimde uluma, havlama, hazince bir şeyleri kaygı edercesine ağlayarak havlama, huzursuzluk, kümeleşme, yeri dinleme gökyüzüne bakma, havlayarak sahibini bina dışına çekiştirme, görünmez bir düşmanı fark etmişçesine toprağı eşeleme, ortadan kaybolma, hırlama, tek doğrultuda koşuşturma, telaş içinde birbirlerini ısırma, yememe ve durgunlaşma, ağaçlıklı bölgelere sığınma iki ayağı üzerinde durmaya çalışma ve kafa sallama`` gibi sıra dışı davranışlar dikkati çekti.
Öte yandan kedilerde, ``çığlık atma, yerinde duramama, telaşlanma ve sahibini ısırma, ortadan kaybolma, kertenkele gibi yerde sürünme`` gibi hareketler gözlenirken, atlarda ``kişneme ve dörtnala koşma``, ineklerde ``böğürme ve saldırganlık`` görüldü.
Farelerde ise ``vahşileşme``, yarasalarda ``dinlenmeksizin daireler çizerek uçma ve çığlık atma`` gibi davranışlar belirlendi. Ayrıca, muhabbet kuşlarında ``delice çırpınma ve vahşice çığlık``,martılarda ``bebek gibi çığlık atma`` kargalarda ``garip biçimde ve durmaksızın ağlama, pencerelere ve arabaların metalik kısımlarına pike yapma``, leyleklerde ``mevsiminden önce göç etme``, karınca, örümcek ve kırkayaklarda ``evleri istila etme`` gibi sıra dışı hareketler gözlendi.
Deprem öncesinde toplu balık ölümleri de ortaya çıkarken, yılanlarda ``evlere kadar girme``, sümüklü böceklerde ise ``ağaçları istila etme`` görüldü.
Öte yandan, Marmara depremi öncesinde ve deprem sırasında gökyüzünde anormal ışımalara ilişkin, çoğunluğu İstanbul ve Yalova`da olmak üzere toplam 266 sıra dışı olay bildirildi.
Bu olaylara ilişkin ilk gözlemler, Marmara depreminden yaklaşık 2 ay önce Gölcük-Kocaeli`nden bir balıkçı ailesi tarafından yapıldı. Buna göre, yaklaşık 60 santimetre çapında ve floresan ışığı parlaklığındaki ışık topları, farklı günlerde defalarca gözlendi.
Tanıklar, ifadelerinde depremden ``bir haftadan birkaç dakika öncesine kadar`` çeşitli zamanlarda çoğunluğu İstanbul, Yalova, Adapazarı, Kocaeli ve Bursa`da olmak üzere gökyüzünde gördükleri ışımaları şöyle tanımladı;
Marmara depremi öncesindeki 773 sıradışı olay ile Kobe depremi öncesindeki 1711 sıradışı olay karşılaştırdı. İnsan ve hayvan davranışlarındaki olağandışılık iki ülkede de birinci sırada yer aldı
Bilim adamları depremin zamanın tespit edilemeyeceği konusunda hemfikirken, Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Yrd. Doç. Dr. Ülkü Ulusoy, depremi önceden bilmenin olanaksız olmadığını savundu.
Dr. Ulusoy Marmara depremi sonrası yaptığı çalışmada deprem öncesi insanlar, hayvanlar, bitkiler, elektrikli cihazlar ve gökyüzünde yaşanan olağandışı olayları tespit etti. Depremi yaşayan 412 kişiye ulaşılarak yapılan araştırmanın ilginç yanı, Japonya'da Kobe depremi sonrası yapılan çalışmayla benzer sonuçlar taşıması.
Atom ve molekül fiziği, elektron spin rezonans spektroskopi ve bu yöntemle jeolojik fayların tarihlenmesi üzerine araştırmalar yapan Ulusoy, geçen yıl Japonya Osaka Üniversitesi Yer ve Uzay Bilimleri Bölümü'nde Kuzey Anadolu fayının Japon faylarıyla karşılaştırılması araştırmasını yaptı.
412 kişiye, gazeteler ve TV programlarıyla yöneltilen sorular ve deprem bölgelerinde Japon profesör M. Ikeya ile Ülkü Ulusoy'un birlikte yaptığı alan çalışmasıyla ulaşıldı.
Bu değerlendirme sonucunda derlenen 773 sıradışı olay ile Kobe depreminde derlenen 1711 sıradışı olayla karşılaştırıldı. Bunun sonucuna göre Marmara'da yüzde 42 Kobe'de yüzde 50 olmak üzere insan - hayvan davranışlarındaki olağandışılık birinci sırayı alıyor. Bitki, hayvan ve havadaki olağandışı olaylarda her iki ülkede aynı sonucu veriyor. Farklı kültürdeki efsaneleşmiş söylentiler de her iki ülkede aynı.
Marmara Depremi Öncesinde Görülen Olağandışı Olayların Türlere Göre Dağılımı
Memeliler
İnsan: İştahsızlık, mide bulantısı, kusma, burun kanaması, baş dönmesi, sinir bozukluğu, tansiyon yüksekliği, kalp rahatsızlığı, esneme
Köpek: Çok yüksek sesle, uluma ve ağlama, havlayarak sahibini bina dışına çıkarma, bir şey yemememe, tek doğrultuda koşturup geri dönme, toprağı kazma, göğe bakma, yeri dinleme, sahibini ısırma, ortadan kaybolma, kümeleşme.
Kedi: Evi terketme, ortadan kaybolma, huzursuz ve hazince ağlama, yavrusunu bina dışına taşıma, tırmanma, karın üzeri yerde sürünme, sahibinin kucağından inmeme, sahibini ısırma, yemek yememe.
Koyun: Hazince meleme, kümeleşme.
İnek: Böğürme, kümeleşme, tek doğrultuda dizilme, otlaktan ahıra dönmemekte ısrar, sağılırken saldırganlaşma, sahibine yakın durma isteği.
At: Tepinme, horuldama, sıçrama, çiftlikten kaçma.
Yarasa: Dinlenmeksizin daire çizerek uçmak
Kuşlar
Horoz: Zamansız ötme, tek doğrultuda yukarı doğru sıçrama, telaşla çığlık atma, çırpınma.
Muhabbet Kuşu; Yüksek sesle ötme, çırpınma, gece bile uçma ve yürüme, yememe, neşeli ötmeme.
Martı: Gökyüzünde ağlama, gece bile denizden karaya doğru uçma, çatılarda kümeleşme.
Karga: Garip bir şekilde bağırma, pencerelere ve arabaların metalik kısımlarına pike yapma, hava sıcak olmasına rağmen çatılarda kümeleşme.
Kırlangıç: dinlenmeksizin dairesel olarak uçma, göç zamanı olmamasına rağmen tek doğrultuda göç.
Sürüngenler:
Yengeç: Deniz diplerindeki doğal ortamları terkederek deniz ortasında yüzme, deniz kıyısında ölü yengeç kümeleri.
Kertenkele: Evleri istila etme.
Yılan: Toprak altında çıkarak yeryüzünde kümeleşme
Kurbağa: Neşeli ötmeme, doğal ıslak ortamlarından taş üstüne ya da kuru otlara çekilme, evlere kadar tırmanıp, camlara yapışma.
Böcekler:
Sivrisinek: Ortadan kaybolma ya da aşırı çoğalma.
Sinek: Ortadan kaybolma, insanlara yapışma ve saldırgan biçimde ısırma, dönerek uçma ve vızıldama.
Arı: İnsanları saldırarak sokma, vızıldama.
Karınca: Yavrularıyla birlikte yuvayı terk etme ve ağaçlara tırmanma, evleri istila.
Örümcek: Evleri istila,
Çekirge: Hiç ötmeme, kümeleşme,
Hamam böceği: Üst kat evlere kadar çıkarak pencerelerde kümeleşme
Yer solucanları: Ev içlerine girme.
Gökyüzü ve atmosferdeki olağandışı olaylar
Işıma: depremden hemen önce başlayıp deprem anına kadar görülen kırmızı, mavi ve yeşil renkli ışımalar.
Sis: Depremden birkaç saat önce siyah - gri renkle başlayıp deprem sırasında aniden bastıran yoğun şekilde sis.
Bulut: Depremden bir ile 12 saat önce görülebilen çizgiler halinde dizilmiş bulutlar.
Gökyüzü: Kızıl, pembe, kırmızı, turuncu renkli gökyüzü 7'den büyük depremden bir iki ay önce, 4 büyüklüğündeki depremlerden ise 7 - 8 gün önce görülebiliyor.
Ay: Sönmüş ya da kırmızı renkli ay depremden bir gün önce ortaya çıkabiliyor.
Ufo: Ufo olarak yorumlanan kırmızı, mavi, yeşi ya da floresan lamba ışığı parlaklığında ateş topları bir ay öncesinde görülebiliyor.
Yıldız: Yere çok yakın, çok sayıda ve çok parlak yıldızlar depremden bir gün önce ortaya çıkıyor.
Rüzgar: Aniden çıkan, çok şiddetli esen, yazın bile üşüten rüzgar depremden 10 - 12 saat önce ortaya çıkıp bir kaç dakika kala bitebiliyor.
Hava: Uzun süren aşırı sıcak, nemli, yağmursuz, rüzgarsız ve çok sıkıcı havalar
Marmara Depremi öncesi deniz ve karadaki olağandışı olaylar
Deniz, kuyu, kaynak ve kaplıca sularında sıcaklık artışı, ani ve sebepsiz dalgalar, deniz dibinde hareketlenme, deniz suyu yüksekliğinde artış, deniz kıyısında çamurlaşma ve midye, yosun, balık ve ölü yengeçlerde birikim, deniz dip balıklarının denizin orta ve yüzeyinde yüzmesi, deniz kıyısında kümeleşmiş balıkların insanlardan ürkmemesi, kümeleşmiş yunus balıklarında panik halinde göç, depremden 7 8 gün önce balıkçı kayıtlarına göre yakalanan balık miktarında önemli bir artış. karada toprak altından gelen deniz dalgası sesi,
Ev aletlerinde görülen aksamalar
Kuvars saat: Şaşırtıcı bir biçimde normalden ileri ya da geri kalması.
Floresan lamba: Depremden birkaç dakika önce ani voltaj düşüklüğü nedeniyle sönükleşme ya da ani parlama.
Telsiz: Parazitlenmeler nedeniyle konuşmaların dinlenememesi.
Telefon: Depremden birkaç dakika öncesinde telefonun kendiliğinden çalması.
Cep telefonu: Depremden birkaç dakika öncesinde cep telefonu üzerindeki küçük renkli lambaların, yanıp sönme frekansının değişimi, deprem sırasında ışık yayması.
Araba motoru: Depremden birkaç dakika önce çalışan motorda anlaşılmaz gürültü, motorun ters yönde döndüğünün farkedilmesi.
Oto teybi: Hafıza karışıklığı, kanal atlama.
Radyo: Parazitlenme, kendiliğinden kanal karışıklığı, yankılanma.
Televizyon: Depremden günler önce başlayan parazitlenme, kendiliğinden kanal atlama, ses şiddetinin kendiliğinden yükselip alçalması, uzaktan kumanda aletinin çalışmaması.
Video: Kapalı olmasına rağmen kendiliğinden açılıp kapanma.
Çamaşır Makinesi: Boşaltma motorunun çalışmaması.
Buzdolabı: Normalden çok sessiz çalışırken garip sesler çıkarma.
Bitkilerde görülen olağandışı davranışlar
Erguvan ağacı: Ağaç yapraklarında normal döneminden önce sararma ve dökülme, bazı türlerinde kuruma.
Begonya: Saksı çiçeklerinde içe doğru kıvrılarak kapanmış ve buruşmuş yapraklar, normalde çiçek açarken deprem öncesindeki yaz çiçeklenme olmayışı.
Yaprağı Güzel: Yaprakların aniden solması, büzülmesi ve kuruması
Çam ağacı: Yeni sürgün sayısında hızlı artış, dalların gövdeye bağlı kısımlarındaki yapraklarda deprem sonrasında yanık gibi kavrulma tespiti.
Paşa kılıcı: Yeni sürgün sayısında hızlı artış ve hızlı büyüme.
Afrika kökenli salon bitkileri ve akşam sefası: Suyu çekilircesine yapraklarda solma.
- Floresan benzeri kırmızı, mavi, yeşil gibi çeşitli renklerde flaş ışımaları
- Yaklaşık 15 dakika boyunca yanan lamba gibi durgun ışıklar
- ışık sağanağı türünden sesli ışımalar
- tabaka halinde ışımalar
- fay çizgisine paralel uzanan mavi renkli ışımalar
- birbirlerine değdiklerinde kıvılcımlar saçan ateş direkleri
- gökyüzünden yeryüzüne yönelmiş bir projektör aydınlatmasına benzer yavaşça hareket eden boru biçimindeki ışımalar
- yaklaşık 60 santimetre çaplı ateş topları
- yıldız patlamasına benzer ani ışık patlamaları
- sıra dışı biçimde yakın, parlak görünümlü ve titreşen yıldızlar
- yıldız kaymaları`` ve ``çeşitli renklerde ay ya da ay batması.
Ayrıca, deprem tanıkları, depremden bir süre önce aşırı sıcak hava, nem ve basınç artışı hissettiklerini, depremden hemen önce de aniden çıkan soğuk ve çok kuvvetli rüzgara tanık olduklarını kaydettiler.
Ankete katılan bir tanık ise depremden birkaç gün önce Sedef Adası açıklarında yaptığı dalışta, deniz dibindeki kumun elini yakacak derecede sıcak olduğunu belirtirken, birçok tanık da deniz suyu sıcaklığında olağandışı artış hissettiklerini kaydettiler.
Tanıklar tarafından ayrıca, denizde oluşan ani dalgalar ve denizden gelen yanmış kablo ya da gaz kokusuna benzer kötü koku da rapor edildi.
Deprem öncesi ve sırasında görülen sıra dışı olaylar arasında, yüzde 7 oranıyla elektrikli cihazlardaki bozulmalar da dikkati çekti.
Birçok deprem tanığı, deprem öncesinde kuvars saatlerinde akrep ve yelkovanın hızla döndüğünü, deprem sırasında durduğunu belirtirken birçok kişi de depremden birkaç gün önce telsiz, telefon ve radyolarında parazitlenme olduğunu, bazı kişiler ise depremden hemen önce arabalarının otomatik sistemlerinin kendiliğinden çalıştığını ya da tam tersine durduğunu söylediler.
Ayrıca, depremden kısa bir süre önce videoların kendiliğinden açıldığı, televizyon, bilgisayar, çamaşır makinesi, buzdolabı gibi elektrikli ev eşyalarının çalışmalarında da geçici arızalar ortaya çıktığı, ankete katılan tanıklar tarafından kaydedildi.
Anket sonucunda, deprem öncesi bitkilerde de bazı sıra dışı değişiklikler olduğu ortaya çıktı.
12 Kasım Bolu-Düzce depreminden bir ay önce, deprem merkezi civarındaki erik ve badem ağaçlarının çiçek açtığı bildirilirken, bazı bitkilerde solma, yaprakları kapatma, aniden buruşma ve yapraklarda su kaybı gibi değişiklikler görüldüğü tespit edildi.
17 Ağustos Marmara Depremi öncesi ortaya çıkan sıra dışı olayların Kobe depremindekilerle karşılaştırıldığı araştırmada, her iki deprem öncesi yaşanan sıra dışı olayların hemen tamamının aynı olduğu ortaya çıktı.
Buna göre, Kobe depremi öncesinde de sıra dışı olayların yüzde 51`si hayvan davranışlarında, yüzde 29`u gökyüzü ve hava durumunda, yüzde 11`u deniz ve karada, yüzde 9`si elektrikli cihazlarda, yüzde 1`i de bitkilerde kaydedildi.
Araştırmanın sonunda, olaylar tek tek değerlendirilip, olası bir depremi öngörmek yerine, olayların tümünü derleyerek, bir bilgi bankası oluşturulması önerilen araştırmada, daha sonra da itfaiye ile yerel hayvanat bahçeleri, balıkçılar ve halk arasında bilgi alışveriş sistemini kurmak gerektiği bildirildi. Araştırmada, ``Böylece hem deprem ana süreci üzerinde yapılacak daha ayrıntılı çalışmaları yönlendirmek, hem de olası depremleri önceden bilerek, sebep olacakları can kayıplarını ve hasarları en aza indirmek mümkün olacaktır`` denildi.
Kaynaklar: BBC, Euronews, Milliyet gazetesi, Hürriyet gazetesi, Getty Images,Fahrettin Duru